हिंदू पंचांगानुसार कृष्ण पक्षात येणाऱ्या चतुर्थीस संकष्ट चतुर्थी किंवा संकष्टी चतुर्थी म्हणतात. एका वर्षात १२ आणि त्यावर्षी अधिकमास आल्यास १३ संकष्टी चतुर्थी येतात. प्रत्येक गणपतीच्या ठिकाणी हा दिवस विशेष भक्तिभावाने साजरा होतो.गणेशाच्या उपासनेत या दिवसाचे महत्त्व विशेष आहे. चंद्रदर्शन हा या व्रताचा महत्त्वाचा भाग आहे.
संकष्टी चतुर्थी, ज्याला संकटहार चतुर्थी असेही म्हणतात, हा गणेशाला समर्पित हिंदू कॅलेंडरमधील प्रत्येक चंद्र महिन्यातील एक दिवस आहे. हा दिवस कृष्ण पक्षाच्या चौथ्या दिवशी येतो (अंधकारमय चंद्र चरण किंवा चंद्राचा अस्त होणारा पंधरवडा).
व्रत
संकष्ट चतुर्थी हे एक व्रत आहे. ते पुरुष व स्त्रिया दोघांनी करायचे असते. हे व्रत दोन प्रकारांनी करतात.
१. मिठाची संकष्ट चतुर्थी
२. पंचामृती चतुर्थी
दिवसभर उपवास करून चंद्रोदय झाल्यावर चंद्राला व गणपतीला महानैवेद्य दाखवावा. यासाठी मोदक करण्याची पद्धती आहे. त्यानंतर भोजन करावे.या व्र्ताचा काल आमरण,एकवीस वर्षे किंवा एक वर्ष असा आहे. व्रतराज या ग्रंथात हे व्रत सांगितले आहे.
या दिवशी भाविक कडक उपवास करतात. गणेशाच्या प्रार्थनेपूर्वी चंद्राचे दर्शन/शुभ दर्शन घेतल्यानंतर ते रात्री उपवास सोडतात. चंद्रप्रकाशापूर्वी, गणपतीच्या आशीर्वादासाठी गणपती अथर्वशीर्षाचे पठण केले जाते. गणेश हा देवांचा देव आहे. माघा महिन्यात कृष्ण पक्ष चतुर्थी सकट चौथ म्हणूनही साजरा केला जातो.
प्रत्येक महिन्यात गणेशाची पूजा वेगळ्या नावाने आणि पिठाने (आसन) केली जाते. प्रत्येक महिन्याच्या संकष्ट चतुर्थीच्या दिवशी ‘संकष्ट गणपती पूजा’ केली जाते. प्रत्येक व्रताचा (कठोर उपवास) एक उद्देश असतो आणि ते व्रत कथा म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या कथेद्वारे स्पष्ट केले जाते. या प्रार्थना अर्पण मध्ये 13 व्रत कथा आहेत, प्रत्येक महिन्यासाठी एक आणि 13 वी कथा अधिकासाठी आहे (हिंदू कॅलेंडरमध्ये अंदाजे दर 3 वर्षांनी एक अतिरिक्त महिना असतो). या व्रताचे वैशिष्ट्य म्हणजे केवळ त्या महिन्याशी संबंधित कथेचे पठण करावे लागते.
श्री गणेशाला प्रसन्न करण्यासाठी आज अवश्य करा हे उपाय
१. आपल्या इच्छेनुसार श्री गणेशाला मोदकांचा नैवेद्य ठेवा 7, 11, 21 अशा पद्धतीने मोदक करू शकता
२. श्री गणेशाला आज लाल जास्वंदीचे फूल आणि दूर्वा वाहायला विसरू नका
३. उपवास सोडते वेळी किंवा तुम्हाला जेव्हा वेळ होईल, विशेषतः जेव्हा तुम्ही शांत मनाने गणपती बाप्पा समोर बसू शकाल. त्यावेळी शुचिर्भूत होऊन श्री गणेशाला शेंदूर लावून कमीत कमी एक वेळा तरी गणपती अथर्वशीर्ष पठण करा आणि घरावरील सर्व विघ्न दूर कर अशी प्रार्थना करा.
४. ज्यांना घरातील देवांसमोर बसून अथर्वशीर्ष पठण करणे शक्य नाही अशांनी आणि ज्यांना उपवास देखील करणे शक्य नाही अशांनी दिवसभरातून जितक्या वेळा जमेल तेव्हा मनापासून ‘ओम गं गणपतये नमः’ या मंत्राचा जप करावा . मनापासून केलेली कोणतीही गोष्ट परमेश्वर मान्य करतो. तुमच्या मनातील इच्छा नक्की पूर्ण होतील.
चंद्रोदय वेळ रात्री 8:59
